Acheŵa

Acheŵa (kapena Anthu a Acheŵa) A Chewa ndi mtundu wa anthu pafupi ndi nyanja ya Malawi, ndipo amakhala m'mayiko a Malawi, Zambia ndi Mozambique.

Mbiri

Nyau ku Malawi

Zolemba pakamwa ya AChewa angatanthauzidwe kuti amachokera ku Malambo, dera la Luba ku Democratic Republic of the Congo, komwe adasamukira kumpoto kwa Zambia, kenako kummwera ndi kum'mawa kupita kumapiri a Malawi. Kukhazikika kumeneku kunachitika zaka chikwi zisanathe. Atalanda malo kuchokera kwa anthu ena a Bantu, adasonkhananso ku Choma, malo ogwirizana ndi phiri la kumpoto kwa Malawi, ndi mapiri a kumpoto chakum'maŵa kwa Zambia.

Ichi ndi chimodzi mwa matanthauzidwe angapo osiyanasiyana a zolemba zakale zapakamwa za Achewa. Ufumu woyamba wa Achewa unakhazikitsidwa zaka za m’ma 1480 zisanafike kapena pambuyo pake, ndipo pofika zaka za m’ma 1500 panali maulamuliro awiri, umodzi woyendetsedwa ndi banja la a Banda ku Mankhamba (pafupi ndi Nthakataka), ndipo wina ndi wa a Phiri ku Manthimba. A Phiri amalumikizana ndi phiri la Malawi la Kaphirintiwa.[citation needed]

Achewa

Pofika m’zaka za m’ma 1700, dziko la ‘Malawi’ litagwirizana, Apwitikizi anali atakumana ndi Achewa. Ngakhale kuti Apwitikizi sanafike pachimake pa ufumu wa mfumu, pali zolembedwa zolembedwa bwino za anthu olankhulana pakati pa 1608 ndi 1667. Pofika m’chaka cha 1750, mafumu angapo a ‘Malawi’ anali ataphatikiza maudindo awo m’madera osiyanasiyana apakati pa dziko la Malawi; komabe Achewa, adakwanitsa kudzisiyanitsa ndi anansi awo kudzera m'chinenero, pokhala ndi zizindikiro zapadera (mphini), komanso pokhala ndi chipembedzo chozikidwa pa zinsinsi za nyau.

Zofanana ndi mitundu ina

Mafuko oyandikana kwambiri ndi a Chewa ndi a Tumbuka, Nsenga, Sena, Nyungwe ndi Tonga (Malawi & Mozambique).